พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ (พ.ศ. ๒๔๑๑ – ๒๔๕๓) ทรงโปรดฯ เมืองเพชร และมีพระเมตตาต่อชาวเพชรบุรี ทรงเจริญรอยตามพระยุคลบาทพระบรมชนกนาถ ทรงคุ้นเคยกับเมืองเพชรและชาวเพชรบุรีตั้งแต่ครั้งเป็นพระบรมราชปิโยรส  เมื่อครั้งผนวชเป็นเณรได้เสด็จมาประทับที่ศาลาการเปรียญจัตุรมุข วัดมหาสมณาราม   เมื่อเสด็จขึ้นครองราชย์ก็ได้เสด็จประพาสเพชรบุรีตลอดรัชกาล ตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๔๑๘-๒๔๕๓ ทรงสัมพันธ์กับเมืองเพชรบุรีในเรื่องต่างๆ  มีอาหารการกินสมบูรณ์ทั้งอาหารและน้ำจืด  เรื่องอากาศที่เมืองเพชรบุรีถูกกับพระอนามัย  เรื่องน้ำเพชรที่ทรงโปรดอยู่เป็นนิตย์  ทรงมีสัมพันธ์กับเมืองเพชรบุรีในฐานะทรงมีบาทบริจาริกา (เจ้าจอมก๊ก “อ”) ถึง ๘ คน ทรงใช้เพชรบุรีเป็นที่ประทับแรมและพักผ่อนพระราชอิริยาบถและรับรองแขกเมือง เช่น ดุ้กโยฮัน อัลเบรกต์และพระชายา  โปรดเกล้าฯ ซื้อที่ดินที่บ้านปืน ตำบลบ้านหม้อ ด้วยพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์  เพื่อสร้างเป็นพระตำหนัก “ศรเพชรปราสาท” เป็นแบบโมเดิลสไตล์ศตวรรษที่ ๒๐ ในยุโรป และทรงโปรดเกล้าฯ ให้ตัดถนนของเมืองขึ้น ๔ สาย คือ ถนน  ราชดำเนิน  ถนนดำรงรักษ์, ถนนราชดำริ, ถนนบริพัตร และถนนในเขตพระตำหนัก ๒ สาย คือ ถนนคันธนู และถนนสนามไชย เป็นต้น

          โปรดเกล้าฯ ให้ปลูกต้นมะฮอกกานี ตามแนวถนนทั้ง ๖ สาย จำนวน ๑,๐๓๑ ต้น โปรดเกล้าฯ ให้สร้างสะพานอุรุพงษ์ เป็นอนุสรณ์แด่พระองค์เจ้าอุรุพงษ์รัชสมโภชและสะพานนเรศวรข้ามคลองวัดเกาะเชื่อมถนนบริพัตรกับถนนพานิชเจริญและถนนอมาตยาวงศ์   โปรดเกล้าฯ ยกวัดใหญ่สุวรรณารามเป็นวัดหลวง ทั้งนี้การเสด็จประพาสเพชรบุรีของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตามลำดับช่วงเวลา มีดังนี้