สภาพทั่วไป        

      ลักษณะภูมิประเทศบริเวณต้นน้ำทางด้านทิศเหนือ ทิศตะวันออกและทิศตะวันตก  เป็นภูเขาปกคลุมด้วยป่าไม้  โดยเฉพาะทางด้านทิศตะวันตก ซึ่งเป็นชายแดนติดต่อกับประเทศสาธารณรัฐสังคมนิยมแห่งสภาพเมียนม่า  ลักษณะภูมิประเทศเป็นเทือกเขาสูงปกคลุมด้วยป่าทึบ  มีความลาดเทจากด้านทิศตะวันตกไปทางทิศตะวันออก  ป่าไม่เป็นป่าเบญจพรรณยังคงเป็นสภาพป่าทึบ  มีเพียงบางส่วนที่ถูกบุกรุกแผ่วถางเป็นป่าเปิด  พื้นที่บริเวณอ่างฯ และพื้นที่โครงการเป็นลักษณะที่ราบระหว่างภูเขา  ริมฝั่งทั้งสองด้านของห้วยแม่ประจันต์  ลักษณะพื้นที่ค่อนข้างราบเหมาะสำหรับการปลูกพื้นไร่

      การประกอบอาชีพ  ราษฎรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมและเมื่อหมดฤดูกาลของการเพาะปลูก ก็จะไปรับจ้างอย่างอื่น  ตลอดจนการหาของป่าขาย 

      สภาพปัญหาทั่วไป  ในด้านการพัฒนาของอำเภอหนองหญ้าปล้อง คือ แหล่งน้ำเพื่อทำการเกษตรไม่เพียงพอ,  การคมนาคมไม่สะดวก,  รายได้ของสภาตำบลไม่เพียงพอต่อการพัฒนา และราษฎรส่วนใหญ่ยากจน มีรายได้เฉลี่ยประมาณปีละ  60,000 บาทต่อครอบครัว

ความเป็นมา

      วันที่ 17 มิถุนายน 2523 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินจังหวัดเพชรบุรี พระราชทานพระราชดำริเกี่ยวกับงานชลประทานสรุปได้ว่า “...ให้กรมชลประทานพิจารณาวางโครงการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์ เพื่อจัดหาน้ำให้ราษฎรที่อาศัยอยู่ตามหมู่บ้านต่างๆ ริมห้วยแม่ประจันต์ให้มีน้ำใช้เพาะปลูกและอุปโภค-บริโภคได้ตลอดปี นอกจากนั้นยังช่วยระบายน้ำลงมาเสริมให้กับโครงการชลประทานเพชรบุรีในระยะที่ขาดแคลนน้ำและช่วยเก็บกักไว้ใช้ในฤดูน้ำนอง เพื่อช่วยบรรเทาอุทกภัยในเขตโครงการเพชรบุรีให้ได้ผลสมบูรณ์ยิ่งขึ้น” กองวางโครงการจึงได้จัดทำรายงานเบื้องต้นขึ้น 

      แต่โครงการอ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์  เป็นโครงการขนาดใหญ่  ซึ่งรัฐบาลขณะนั้นมีนโยบายที่จะชะลองานก่อสร้างขนาดใหญ่ในช่วงของแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 6  ดังนั้นกรมชลประทานจึงเลื่อนการก่อสร้างโครงการนี้ออกไป

      ต่อมาได้มีชาวบ้านร้องเรียนเนื่องจากขาดแคลนน้ำทำการเกษตร  สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรีจึงได้มีหนังสือที่  นร.0111/17208  ลว. 18 ธันวาคม  2530  ถึงกรมชลประทานให้พิจารณาโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์  เพื่อช่วยเหลือเกษตรกร  ประกอบกับมีชาวบ้านทำหนังสือร้องเรียนถึงกรมชลประทานเรื่องขาดแคลนน้ำดื่มน้ำใช้  กรมชลประทานได้พิจารณาความเหมาะสมแล้วสมควรให้ก่อสร้างอ่างเก็บน้ำไว้ทางต้นน้ำของลำห้วยแม่ประจันต์  โดยดำเนินการเป็นโครงการชลประทานขนาดกลาง 

      กรมชลประทานได้เริ่มดำเนินการก่อสร้างในปีงบประมาณ 2546 จะแล้วเสร็จในปีงบประมาณ 2550 (5 ปี)ต่อมาช่วงเดือน ตุลาคม และพฤศจิกายน 2546 เกิดเหตุการณ์อุทกภัยอย่างรุนแรง ในเขตจังหวัดเพชรบุรี

      4 พฤศจิกายน 2546 ได้มีพระราชดำริ ให้กรมชลประทานเร่งรัดงานก่อสร้างให้แล้วเสร็จโดยเร็ว กรมชลประทานได้สนองพระราชดำริ โดยปรับแผนงานก่อสร้างให้แล้วเสร็จในปีงบประมาณ 2548 (3 ปี) โดยขอให้กองทัพบกสนับสนุนกำลังพลและเครื่องจักรเครื่องมือเข้าร่วมดำเนินการก่อสร้างด้วย

      30 เมษายน 2547 ได้พระราชดำริเพิ่มเติม เร่งรัดงานก่อสร้างให้แล้วเสร็จเป็นไปตามแผนที่กำหนดไว้ (ปีงบประมาณ 2548)

วัตถุประสงค์      

1. เพื่อใช้เป็นแหล่งเก็บกักน้ำสำหรับช่วยเหลือราษฎรที่อาศัยอยู่ตามหมู่บ้านต่างๆ ริมห้วยแม่ประจันต์ ในเขตอำเภอหนองหญ้าปล้อง อำเภอบ้านลาด อำเภอท่ายาง จังหวัดเพชรบุรี ให้มีน้ำใช้เพื่อการเพาะปลูกและการอุปโภค - บริโภคตลอดปี
2. เพื่อใช้เป็นแหล่งเก็บกักน้ำ  สำหรับช่วยเหลือการอุปโภค – บริโภค ในฤดูแล้งของราษฎรและสัตว์เลี้ยงที่อาศัยอยู่ใกล้เคียงกับเขตโครงการ
3. เพื่อใช้เป็นแหล่งเก็บกักน้ำในช่วงฤดูน้ำนองเพื่อช่วยบรรเทาอุทกภัยของโครงการชลประทานเพชรบุรีให้ได้ผลสมบูรณ์ยิ่งขึ้น
4. เพื่อเป็นแหล่งเพาะพันธุ์สัตว์น้ำให้ประชาชนได้บริโภคและหารายได้จากการจับสัตว์น้ำ
5. เพื่อเป็นแหล่งท่องเที่ยวและสถานที่พักผ่อนหย่อนใจของประชาชนในบริเวณโครงการ

พื้นที่ดำเนินการ       

      บ้านจะโปรง หมู่ที่ 5 ตำบลหนองหญ้าปล้อง อำเภอหนองหญ้าปล้อง จังหวัดเพชรบุรี

หน่วยงานรับผิดชอบ     

• สำนักงานก่อสร้างที่  14  สำนักพัฒนาแหล่งน้ำขนาดกลาง กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (โครงการก่อสร้าง 1 สำนักชลประทานที่ 14 เดิม)  โทร. 0-3249 – 4082 / 081- 8158745 โทรสาร. 0 -3249 - 4083
• โครงการส่งน้ําและบํารุงรักษา เพชรบุรี โทร. 032-416701 ต่อ 16

รายละเอียดโครงการ

      ก่อสร้างเขื่อนหัวงานและอาคารประกอบเขื่อนดินประเภท Zone Type สูง 21.60  เมตร ยาว 2,105.00 เมตร สันเขื่อน กว้าง 8.00 เมตร อาคารระบายน้ำล้น (Spillway) 1 แห่ง ท่อส่งน้ำลงลำน้ำเดิม (River Outlet) 1 แห่ง งบประมาณ 731 ล้านบาท

ผลการดำเนินการ    

      สำนักงานก่อสร้าง  14  สำนักพัฒนาแหล่งน้ำขนาดกลางได้ดำเนินการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์ โดยเริ่มดำเนินการก่อสร้างปีงบประมาณ 2546 แล้วเสร็จ 100 %  ในปีงบประมาณ 2549 และได้ส่งมอบโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์ฯ ให้กับโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาเพชรบุรีแล้ว โดยโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์ฯ เป็นโครงการอ่างเก็บน้ำขนาดกลาง โดยเป็นเขื่อนดินชนิด Zone Type ปิดกั้นลำห้วยแม่ประจันต์ ความยาวเขื่อนดิน 2,105 เมตร ความกว้างของสันเขื่อน 8 เมตร ระดับสันเขื่อน +99.60 เมตร (รทก.) ความจุที่ระดับเก็บกัก 42.20 ล้านลูกบาศก์เมตร อาคารประกอบ 2 แห่งคือ อาคารระบายลงลำน้ำเดิม (River Outlet) ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.60 เมตร สามารถระบายน้ำได้สูงสุด 17.50 ลูกบาศก์เมตร/วินาที และอาคารระบายน้ำล้น (Spill way) เป็นบานระบายโค้ง สามารถระบายน้ำได้สูงสุด 1,360 ลูกบาศก์เมตร/วินาที  ณ วันที่ 7 กันยายน 2550 มีปริมาณน้ำกักเก็บ 27.5 ล้านลูกบาศก์เมตร

แนวทางดำเนินงานระยะต่อไป

1. เนื่องจากลำห้วยแม่ประจันต์มีลักษณะตื้นเขิน ไม่สามารถเก็บน้ำไว้ใช้ประโยชน์ได้ตลอดปี กรมชลประทานได้วางแผนก่อสร้างฝายทดน้ำและขุดลอกลำห้วยบริเวณหน้าฝาย ในเขตตำบลท่าตะคร้อ จำนวน 3 แห่ง ในช่วงปี 2550-2551 คือฝายทดน้ำบ้านท่าตะคร้อ (อยู่ระหว่างดำเนินการในปี 2550 ผลงาน 20%) ฝายทดน้ำบ้านหนองรี และฝายทดน้ำบ้านทุ่งเคล็ด (ปี 2551)
2. การสำรวจ ออกแบบ และก่อสร้างระบบส่งน้ำ และระบบกระจายน้ำของโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์ฯ พร้อมกับวางแผนการปลูกพืชให้สอดคล้องกับการบริหารจัดการน้ำ 

ประโยชน์ที่ได้รับ

รายการอ้างอิง

• กรมชลประทาน. (2552). โครงการพัฒนาแหล่งน้ำอันเนื่องมาจากพระราชดำริ. สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก https://www.rid.go.th/royalproject/
• กลุ่มงานข้อมูลสารสนเทศและการสื่อสาร สำนักงานจังหวัดเพชรบุรี. (ม.ป.ป.). โครงการอ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์อันเนื่องมาจากพระราชดำริ. สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก http://www.phetchaburi.go.th/data/kingproject/project_12.html 
• มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบุรี. (2558).  พื้นภูมิเพชรบุรี : ภูมิปรัชญา ภูมิบารมี เล่มที่ 1. เพชรบุรี : เพชรภูมิการพิมพ์. 
• www.เรารักพระเจ้าอยู่หัว.com. (ม.ป.ป.) สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก http://www.เรารักพระเจ้าอยู่หัว.com 
• สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (สำนักงาน กปร.). (2553). สื่อมวลชนสัญจรโครงการสื่อศิลปินรวมใจถวายในหลวง. สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก http://www.rdpb.go.th/rdpb/visit2/index.html 
• สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (สำนักงาน กปร.). (2535). สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก http://km.rdpb.go.th/ 

วิดีโอที่เกี่ยวข้อง

• กรมชลประทาน. (2560). อ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์. สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก https://www.youtube.com/watch?v=YdBYvS8ZyGQ
• สํานักงาน กปร. (2560). ตอนที่ 17 ห้วยแม่ประจันต์. สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก https://www.youtube.com/watch?v=ggY-IqWSgQk 
• สํานักงาน กปร. (2564). สารคดีใต้ร่มพระบารมี ตอน สายน้ำเอื้อชีวิต อ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์. สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก https://www.youtube.com/watch?v=L-mo7ifYPCw
• BKKYell TV. พลังแห่งน้ำพระทัย-เพชรบุรี-โครงการเขื่อนแม่ประจันต์. สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก https://www.youtube.com/watch?v=P_UOhl5tadQ 
• BMN CHANEL. (ม.ป.ป.). #รัชกาลที่​ ๙โครงการอ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดเพชรบุรี. สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก https://www.youtube.com/watch?v=6_glszkX_x8  
• Nisakorn Soontornchai. (2562). เขื่อนแม่ประจันต์. สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก https://www.youtube.com/watch?v=BrsYatafALI
• TV & Radio International. (2560). แหล่งน้ำเอื้อชีวิต อ่างเก็บน้ำห้วยแม่ประจันต์. สืบค้น 6 พ.ค. 2564. จาก https://www.youtube.com/watch?v=vBTJKGfuz9s